Obediyans; Latince Obedientia, Fransızca Obédience, İngilizce Obedience, Almanca Obödienz kelimelerinin, Fransızca okunduğu şekilde, Türk Masonluğuna alınmıştır. Kelime, en eski kullanışı bakımından, “kölenin efendisine kayıtsız şartsız boyun eğmesi ve tam itaat etmesi”; Hıristiyanî açıdan “bağlı olunan dinî kuruma itaat ve bağlılık” anlamındadır. Siyasal olarak “tebânın, monarşa veya devlete bağlılığı” bu kelime ile tanımlanır. Böylece, genel anlamı itibarıyle, “obediyans, bir otoriteye veya mercîye itaat etmek; yasalarına ve kurallarına veya emirlerine ve kısıtlamalarına uymak ve bağlı olmak ve boyun eğmek” anlamına gelir. Obediyans terimi, hem içten ve hür irade ile bağlılık hâlini yansıttığı gibi; hem de, bunların olmadığı hâllerde, zorlayıcı bir yaptırımı gösterir.

Obediyansın Masonluktaki anlamı, bu çerçeveyi kapsamak üzere, daha geniş ve çok daha özeldir. Bir örnekle açıklanırsa: yedi Masonun bir araya gelerek bir loca kurabileceği masonik gelenektir. Locayı kuran masonlar, oluşan yeni locanın kazandığı tüzel masonik kişiliği ile obediyansın birinci aşamasını oluştururlar. Yani, kurdukları locanın doğan tüzel kişiliğine ve mevzuatına itaat ederler. Bu yeni loca ya bağımsız kalabilir; ya mevcut bir obediyansa katılabilir; ya da yeni obediyans kurma girişimine başlayabilir. Ülkede, bu yeni locada yapılacak tekrislerle artacak mason sayısına göre, aynı şekilde, yeni yeni diğer localar da kurulabilir. Böylece, kurulan her bağımsız loca için, ayrı bir yeni bağımsız obediyans erki ortaya çıkar.

Bir ülkede çok sayıda locanın birbirinden bağımsız çalışması masonik kaos yaratır. Locaların ahenk ve nizam içinde masonik uyum sağlayabilmeleri için, aralarında birlik kurması, hatta kendilerinin yönetimsel açıdan bağlı olacakları bir yönetimsel kurum ve hatta merkezî birim oluşturarak eşgüdüm sağlaması, operatif dönemden yansımış olan bir spekülatif masonik yöntem, hatta jargondur.

Masonluktaki kurallaşmış bu geleneğe göre, memlekette kurulan locaların sayısı üçü bulduğu veya aştığı zaman, bu üç loca (veya daha fazla loca), kendi arzu ve hür iradeleriyle, kendi aralarında federatif olarak örgütlenerek, bağımsız bir merkezî yönetim birimi kurarlar. Bu merkezî birim, Muntazam Masonlukta Büyük Loca, özel hâllerde Büyük Doğu (Grand Orient) adını alır. Büyük Loca merkezî yönetimin kurulmasıyla beraber; Büyük Loca, onu kuran localar ve masonlar bağımsız bir obediyans teşkil eder. Aynı zamanda, localar ve masonlar, merkezî yönetim biriminin hâkim ve nâzım otoritesi altında Büyük Locanın obediyansını oluştururlar. Böylece, o ülkedeki Masonluk artık tüzel kimlik kazanarak; ulusal yönetimi, hatta kamu nezdindeki kanunî ve resmî temsil statüsü belirlenir.

Büyük Locayı kuran localar, kendilerini idare etmek, masonik çalışma yapmak, yaptırmak ve denetlemek yetkisini Büyük Locaya bıraktıklarından; Masonlar-Localar-Büyük Loca dizisi, alttan üste, tabandan doruğa doğru bir obediyans; yani, hiyerarşik itaat piramidi oluşur. Bu sistem, o ülkenin Büyük Locasının obediyansı veya ülkedeki Masonluğun obediyansı gibi adlar alır. Meselâ, Türkiye Büyük Locası denilince, Türkiye’de yönetim ve denetim egemenliği altındaki locaların ve masonların bağlı oldukları, uydukları ve itaat ettikleri federatif yönetim biriminin obediyansı anlaşılır. Buna benzer olarak, Türk Masonluğu denilince de, ilk planda, bu ülkedeki masonik obediyansın hâkim ve nâzım otoritesi Türkiye Büyük Locası akla gelir.

Masonik obediyansın asıl özelliği, “hür ve müstakil” olmasıdır. Mevcut localar vasıtasıyla federatif olarak bizzat kendi kendini kurmuştur. Çünkü, masonik ilkelere göre, Büyük Loca kurmak yetkisi olan başka hiç bir kurumsal veya kişisel kudret ve kuvvet yoktur. Yüksek Şûra veya başka bir masonik otorite tarafından bir obediyans kurulması, yani jüridiksiyonu içinde kurduğu localar vasıtasıyla Büyük Loca örgütlenmesi; Muntazam Masonlukta çok önemli olan bağımsızlık, kuruluş ve köken meseleleri nedeniyle, geçerli masonik ilkelere ve kurallara uymaz.

Bu nedenle, böyle kurulmuş Büyük Localar, kendilerini kuran masonik birimler tarafından daha sonra bağımsızlık verilmiş olsa bile, köken ve kuruluş yönünden kuşkulu obediyanslar şeklinde tanımlanır ve dünyadaki diğer muntazam obediyanslar tarafından tanınmaları sorun çıkarır. Böyle bir Büyük Locanın, Muntazam Masonluk camiası tarafından tanınabilmesi için bir takım işlemlerin yapılması ve kökensel kanıtların bulunması gerekir. Örnek olarak, aslında 1909 yılında kurulan Türkiye Büyük Locası, 1956 yılında bağımsızlığını da kazanmasına rağmen, ancak 1965 yılında tamamlanan masonik işlemlerle Muntazam Masonluk âlemi tarafından tanınabilmiştir.

Diğer taraftan, federatif olarak teşekkül etmiş bir masonik birim, bağımsız, yarı-bağımlı ve hatta bağımsız bile kurulmuş olsa, eğer sonradan, başka bir Büyük Locadan berat alır veya bağlanır veya himayesine girerse; veya konfederatif bir birlik oluşturursa veya mevcut bir konfederasyonun üyesi olursa; her ahvalde, az veya çok istiklâlini kaybedeceğinden; ister istemez, emir komutası hâline girerek tebâsı olacağından, adı Büyük Loca bile olsa, artık hür ve müstakil sayılamaz. Kaldı ki, ulus-devlet modelinde, hür ülkeye yakışır Masonluk jargonu, hür ve müstakil bir Masonluğu temsil eden Büyük Loca olmakla mümkündür.

Yeni kurulan bir Büyük Loca, aynı devlet gibi, hür ve bağımsızdır. Ancak, masonik ilkelerin evrenselliğinden dolayı, genel yönelim, bu Büyük Locanın dünyadaki kendi eşdeğeri diğer Büyük Localarla masonik ilişki kurmasıdır. Bu ilişki, karşılıklı Tanışma olarak, aynı devletlerin eşit düzeyde birbirlerini tanımaları şeklinde kurulur. Yoksa, bir diğerinin himayesine girmek veya hürriyetine gölge düşürecek şekilde bağlanmak, hem temsil ettiği masonik sistemi hem de kurulduğu ülkenin istiklâlini risk altına sokacağından asla söz konusu olamaz. Bu nedenle, her Büyük Loca kendine özgü temel ilkeleri veya Tanışma Kuralları’nı kendisi belirler. Bunlar, Muntazam Masonluğun ana ilkeleri ve landmarklarıyla uyumludur. Tarafların belirlediği kendi ilkelere karşılıklı mutabakat sağlandığı ve aynı ilkelere uyulduğu takdirde Büyük Locaların arasında Tanışma sağlanır. Teessüs eden Tanışmada, hiç bir ast üst ilişkisi veya birbirlerinin iç işlerine karışmak yoktur. Her bir birim, ulusal, hür ve bağımsızdır. Millî Obediyans’ın esası ve teminatı budur.

Bu ilke, hem kuruluş, hem de sonraki süreç için geçerlidir. Muntazam olarak tesis edilmiş bir obediyansın içine, başka obediyanslardan alınacak patentlerle derece eklentisi yapmak, hem oluşum ilkesine hem de millîlik sıfatına gölge düşürür.

Bu arada, Büyük Loca ile Büyük Doğu arasındaki farkı belirtmek gerekir. Büyük Loca, Craft Hürmasonluğun sadece Çırak, Kalfa, Üstad Mason dereceleri olmak üzere üç sembolik derece ile yapılan masonik çalışmaları için kurulan, genel olarak sadece bir rite göre veya kendisine özgü uyarladığı bir Çalışma Modeli (Working)’ne göre çalışan ve daha çok Muntazam Masonlukta geçerli olan bir masonik yönetim merkezidir. Rit ve Çalışma Modeli (Working) terimleri, ismen farklı bile olsa, aslında aynı şeydir; Working kavramı, Rit terimini sevmeyen Anglosakson Masonluğu tarafından tercih edilir.

Dünyada, birden fazla ritte çalışan ve sıfatları muntazam Büyük Localar da istisnaî olarak vardır. Ancak, Muntazam Masonlukta, Büyük Loca ve obediyans denilince, akla üç dereceli Sembolik Masonluk, yani Craft Hürmasonluk çerçevesinde çalışan locaların kurduğu federatif bir masonik yönetim birimi akla gelir. Buna karşılık, Büyük Doğuların özelliği, üç sembolik derecenin yanında yüksek derecelerin de çalışılmasına imkân vermesidir. Yani, Muntazam Masonluk yönteminin aksine olarak, Büyük Doğu, hem ilk üç Craft Hürmason derecesinin hem de seçilen Rit’in yüksek derecelerinin çalışma ve çalıştırma yetkisini ve denetimini üstlenir.

Ama, Muntazam Masonluk camiasında da, bazı yüksek dereceleri üç sembolik dereceli Craft Hürmasonluğa şöyle veya böyle ekleyen Büyük Localar da vardır. Meselâ, İngiltere’nin Royal Arch; İrlanda’nın, Önceki Üstadı Muhterem, Mark, Royal Arch; İskoçya’nın, Mark derecelerini dahil etmesi gibi...

Locaların federatif örgütlenmeyle Büyük Loca kurmalarının sebebi, ülkede masonik çalışmaların düzenlemesi, gerekli yasa ve tüzüklerin çıkarılması; özetle, yasama, yürütme ve yargı erklerinin tek bir elden yapılmasının temini içindir. Çünkü, her locanın kendisine özgü kararlarla yönetilmesi, ülkede gerekli masonik birliği ve ahengi sağlayamaz. Kaos olur. Kaos, amacı ve ortamı Kozmos olan, Masonluğa zarar verir. Bunun için, bir tek merkezî yönetim ve denetim birimi şarttır.

Büyük Loca, kuruluşunu takiben, kendisini kuran localar ve masonlar üzerinde ve kendisine masonik mevzuat yönünden bağlı olunan tek ve eşiti olmayan yegâne hâkim ve nâzım masonik otorite sıfatını kazanır. Böylece, Büyük Loca, ona bağlı localarla birlikte bir obediyans oluşturur. Bu obediyans, hem localar olarak kurumsal hem de localardaki masonlar açısından bireysel olarak vardır ve geçerlidir.

Bu nedenle, localar kendileriyle ilgili yasaların ve tüzüklerin düzenlenmesini, yönetimlerin belirlenmesini ve denetlenmesini, haricî dünyayla veya resmî kurumlarla ilişkilerinin sağlanmasını ve genel masonik konuların çözümlenmesini, teorik olarak kendi hür iradeleri ile oluşturdukları obediyansın tüzel kişiliğine, tabiî pratik olarak obediyansın, yani merkezî yönetim biriminin, oluşturulan kurullarına ve organlarına devretmiş olurlar.

Çünkü, Büyük Loca obediyansı soyut bir tüzel kişilikten ibarettir. Kurumun yönetim ve denetim işlevinin soyuttan soyuta çıkması, yasamayı üstlenen Genel Kurul, yani Konvan gibi; yönetimi üstlenen Yönetim Kurulu, yani Büyük Görevliler Kurulu gibi; yargıyı üstlenen Yargı Kurulları gibi organlarla mümkün olur.

Kurulan her obediyansın, kurulduğu ülkenin ulusal sınırları içinde masonik obediyansı vardır. Bir ülkede bir obediyans mevcut olduğu takdirde veya tesisinden sonra bağlı localardaki masonların kuracakları her yeni loca, masonik mevzuata göre, obediyansın yetkili kararlarının izni ve denetimi altında kurulmak anlamında, obediyansın merkezî yönetim birimi Büyük Loca’dan berat almak zorundadır. Ancak, bu şekilde kurulan bir loca muntazam sayılır.

Aslında her ülkenin ulusal sınırları içinde o ülkenin masonluğunu temsil eden bir Büyük Loca, yani obediyans olması, Muntazam Masonluğun gereğidir. Ama, Muntazam Masonlukta bile bu gereğe pek uyulmamaktadır. Meselâ, ABD'nin yönetim sisteminin farklılığı nedeniyle, ayrı ayrı coğrafî bölgeler teşkil eden her eyalette ayrı bir Büyük Loca vardır. Avustralya kıtasındaki, Kanada’daki, hatta Almanya’daki müstakil Büyük Localar çoklu obediyans örnekleridir.

İngiltere başta olmak üzere bazı ülkelerde, adı Bölge Büyük Locası veya Vadi Büyük Locası olduğu hâlde, aslında obediyans olmayan masonik yönetim birimleri vardır. Ancak, bu gibi Büyük Localar, ülkede ayrı bir obediyans niteliği taşımaz. Bu Büyük Localar bağlı oldukları veya şubeleri oldukları asıl Büyük Locanın obediyansı kapsamındadır. Ancak, uzak ve kalabalık locaların olduğu vadilerde, böyle bir idarî uygulamaya gidilerek, bölgesel olarak, meselâ, kendi Konvanlarını yapmak veya asıl Büyük Konvanda gösterecekleri adayların arasından kendilerinin Bölge Büyük Üstadını veya Büyük Üstad Yardımcısını seçmek kolaylıklar sağlayan sistemler de vardır. Ancak bu uygulama, bir zamanlar yurdumuzda da olduğu gibi, her bölgede bağımsız, “üniter” birer Büyük Loca şeklinde çok başlılık değildir; her bölgede, merkez Büyük Loca obediyansı altında çalışan, birer Bölge Büyük Locası vardır.

Bazı ülkelerde, adı Büyük Loca ve/veya Büyük Doğu olan birden fazla merkezî masonik yönetim birimi varsa da, bunlardan sadece biri Muntazam Masonluğun o ülke için tanıdığı Büyük Loca; diğerleri masonik intizam dışındaki camiaya ait oluşumlardır.

Özetle, günümüz Masonluğunda obediyans denilince, Craft Hürmasonluk, yani üç Sembolik Masonluk derecesi ile çalışan locaların federatif bir örgüt olarak, tabandan tavana doğru federatif olarak kurdukları bir Büyük Loca otoritesine bağlı masonik sistem veya masonik çevrim anlaşılır. Daha da özetle, Muntazam Masonlukta, obediyans eşittir Büyük Loca demek mümkündür.